Zapomniani Bohaterowie
15 III – Rada Jedności Narodowej opublikowała odezwę O co walczy naród polski?
25–26 VI – w Osuchach (Puszcza Solska, woj. lubelskie) miała miejsce największa bitwa partyzancka II wojny światowej na ziemiach polskich. Rozbicie oddziałów AK Inspektoratu AK Zamość. Poległo ok. 200 partyzantów.
20–29 VII – akcja „Burza” na Lubelszczyźnie. Oddziały 3., 9. i 27. WDP AK samodzielnie lub we współdziałaniu z Armią Czerwoną wyzwoliły szereg miast i miasteczek (m.in. Bełżec, Kock, Lubartów, Michów, Nałęczów, Ryki, Tomaszów Lub., Szczebrzeszyn, Zamość).
1 VIII – wybuch powstania warszawskiego.
2 X – kapitulacja powstania warszawskiego.
Listopad – w Grodzisku utworzono Narodowe Zjednoczenie Wojskowe. W jego skład weszły Narodowa Organizacja Wojskowa, Narodowe Siły Zbrojne oraz lokalne struktury AK. Pierwszym komendantem głównym został ppłk Albin Walenty Rak „Lesiński”. NZW było podporządkowane Stronnictwu Narodowemu.
19 I – gen. Leopold Okulicki „Niedźwiadek” wydał rozkaz rozwiązania AK. Dalszą pracę konspiracyjną miała prowadzić organizacja „NIE”, której komendantem głównym został gen. Okulicki.
19 I – gen. Leopold Okulicki „Niedźwiadek” wydał rozkaz rozwiązania AK. Dalszą pracę konspiracyjną miała prowadzić organizacja „NIE”, której komendantem głównym został gen. Okulicki.
27 III – w wyniku prowokacji sowiecki NKWD podstępnie pojmał w Pruszkowie szesnastu przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, na czele z delegatem rządu polskiego Janem Stanisławem Jankowskim i ostatnim komendantem AK, gen. Leopoldem Okulickim „Niedźwiadkiem”. Wszystkich uprowadzono do Moskwy i postawiono przed sowieckim sądem.
18 IV – oddział NZW (NOW) por. Józefa Zadzierskiego „Wołyniaka” wymordował ponad 170 osób narodowości ukraińskiej we wsi Piskorowice (pow. Leżajsk, woj. rzeszowskie).
7 V – płk Jan Rzepecki rozwiązał organizację „NIE”, a w jej miejsce powołał do życia Delegaturę Sił Zbrojnych na Kraj i stanął na jej czele.
7 V – zgrupowanie oddziałów partyzanckich Okręgu NZW (NOW) Rzeszów dowodzone przez mjr. Franciszka Przysiężniaka „Ojca Jana” stoczyło bitwę z GO NKWD pod Kuryłówką (pow. Leżajsk, woj. rzeszowskie). Sowieci zostali rozbici, według polskich ustaleń zginęło 57–70 żołnierzy. Ze źródeł Sowietów wynika, że stracili oni 11 zabitych i 15 zaginionych. Poległo 7 partyzantów.
8/9 V – dwustuosobowe zgrupowanie oddziałów AKO Rejonu Łomża, dowodzone przez mjr. Jana Tabortowskiego m„Bruzdę”, opanowało powiatowe Grajewo (woj. białostockie). Żołnierze podziemia rozbili miejscowe UB i MO, a z aresztów uwolnili ponad stu więzionych.
20/21 V – oddziały DSZ pchor. Edwarda Wasilewskiego „Wichury” i Edmunda Świderskiego „Wichra” opanowały obóz NKWD w Rembertowie (woj. warszawskie) i uwolniły ok. 700 więźniów.
24 V – dwustuosobowe zgrupowanie partyzanckie DSZ por. Mariana Bernaciaka „Orlika” stoczyło bitwę z ponadsześciusetosobową GO NKWD–UB–MO w Lesie Stockim (pow. Puławy, woj. lubelskie). Partyzanci rozbili przeciwnika, tracąc 8 poległych. Zginęło 20 członków GO.
Maj – kpt. Stanisław Sojczyński „Warszyc” utworzył lokalną organizację Konspiracyjne Wojsko Polskie (Łódzkie, część woj. śląskiego i poznańskiego). Skupiała ok. 4 tys. członków.
6 VI – zgrupowanie NSZ kpt. Mieczysława Pazderskiego „Szarego” spacyfikowało ukraińską wieś Wierzchowiny (pow. Krasnystaw, woj. lubelskie). Zamordowano 194 osoby.
10 VI – w Hucie (pow. Chełm, woj. lubelskie) grupa operacyjna NKWD rozbiła zgrupowanie NSZ kpt. „Szarego”. Poległo 166–200 partyzantów.
21 VI – w Moskwie, po trzydniowym pokazowym procesie politycznym, ogłoszono wyrok w sprawie szesnastu przywódców Polskiego Państwa Podziemnego. Zarzucono im m.in. współpracę z nazistowskimi Niemcami. Gen. L. Okulickiego skazano na 10 lat, a J.S. Jankowskiego na 8 lat pozbawienia wolności. Okulickiego prawdopodobnie zamordowano w więzieniu w 1946 r.
1 VII – doszło do samorozwiązania RJN. Wystosowała ona Deklarację Jedności Narodowej i Testament Polski Walczącej.
10–25 VII – oddziały ACz, NKWD, LWP i UB przeprowadziły szeroko zakrojoną akcję pacyfikacyjną w Puszczy Augustowskiej skierowaną przeciwko oddziałom polskiego podziemia. Aresztowano ponad 7 tys. osób. 600 wywieziono w nieznanym kierunku i zamordowano.
27 VII – na stacji kolejowej Bąkowiec (woj. kieleckie) oddział por. Mariana Bernaciaka „Orlika” zatrzymał pociąg i uwolnił 120 skazańców transportowanych do więzienia we Wronkach. Rozbrojono 62 żołnierzy WP.
4/5 VIII – oddziały DSZ kpt. Antoniego Hedy „Szarego” i por. Stefana Bembińskiego „Harnasia” opanowały kluczowe punkty w Kielcach, z więzienia uwolniono 354 osoby.
6 VIII – płk Jan Rzepecki „Ożóg” rozwiązał DSZ.
2 IX – oficerowie byłej DSZ utworzyli organizację Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”. Na jej czele stanął płk Jan Rzepecki „Prezes”.
9 IX – zgrupowanie oddziałów DSZ por. Stefana Bembińskiego „Harnasia” opanowało więzienie w Radomiu (woj. kieleckie) i uwolniło 292–298 aresztantów.
Listopad – UB rozbił I Zarząd Główny WiN, aresztowano m.in. prezesa płk. J. Rzepeckiego.
21 II – powstał Komitet Porozumiewawczy Organizacji Polski Podziemnej (Komitet Porozumiewawczy Organizacji Demokratycznych Polski Podziemnej).
19/20 IV – oddział KWP por. Jana Rogułki „Grota” zajął Radomsko. Uwolniono 57 więźniów. Rozbito oddział KBW.
8 V – oddział WiN ppor. Romana Szczura „Urszuli” opanował więzienie w Zamościu (woj. lubelskie) i oswobodził 301 osadzonych.
27/28 V – oddziały WiN i UPA opanowały Hrubieszów (woj. lubelskie), zajęły PUBP i uwolniły 20 aresztantów.
24 VI – w Więckowie (pow. Garwolin, woj. warszawskie) w zasadzkę oddziału ochronno-propagandowego WP wpadł legendarny dowódca zgrupowania DSZ–WiN kpt. Marian Bernaciak „Orlik”; ciężko ranny, popełnił samobójstwo.
27 VI – w Częstochowie UB ujął kpt. Stanisława Sojczyńskiego „Warszyca”, dowódcę KWP. Stracono go 19 II 1947 r. w więzieniu w Łodzi.
Lipiec – KPODPP przygotował Memoriał do ONZ. Opisywał on położenie Polski jako kraju całkowicie uzależnianego od ZSRR, a także terror NKWD i MBP. Dokument przekazano do Wielkiej Brytanii.
18 VIII – oddział Jana Janusza „Siekiery” ze zgrupowania mjr. Józefa Kurasia „Ognia” opanował więzienie św. Michała w Krakowie i oswobodził 64 osadzonych.
Wrzesień – w wyniku prowokacji UB, pod pozorem przerzutu na inne tereny, z Żywiecczyzny wywieziono co najmniej 167 partyzantów NSZ ze zgrupowania kpt. Henryka Flamego „Bartka”, a następnie zamordowano ich m.in. w okolicach wsi Barut (woj. wrocławskie).
22 X – oddział WiN por. Leona Taraszkiewicza „Jastrzębia” opanował więzienie we Włodawie (woj. lubelskie) i oswobodził ok. 100 aresztantów.
Październik – UB aresztował II Zarząd Główny WiN, na czele z ppłk. Franciszkiem Niepokólczyckim „Halnym”.
23 XI–11 XII – odbył się proces członków Komendy Głównej NSZ i Organizacji Polskiej. Zapadły wyroki śmierci.
25 XI – oddział WiN plut. Stanisława Łaneckiego „Przelotnego” opanował więzienie w Pułtusku (woj. warszawskie) i uwolnił 47 osadzonych.
4–30 I – odbył się proces przywódców WiN, m.in. płk. Jana Rzepeckiego.
21 II – w Ostrowsku (pow. Nowy Targ, woj. krakowskie) oddział KBW osaczył na kwaterze mjr. Józefa Kurasia „Ognia”, dowódcę partyzanckiego na Podhalu. W beznadziejnej sytuacji ciężko się postrzelił. Zmarł w szpitalu w Nowym Targu. 22 II – Sejm Ustawodawczy ogłosił ustawę o amnestii.
Marzec–kwiecień – w wyniku wprowadzonej w życie amnestii ujawniło się ponad 53 tys. osób. Z więzień zwolniono ponad 23 tys. osadzonych. Akcja ostatecznie złamała kręgosłup polskiego podziemia niepodległościowego. Dla UB była szansą na zewidencjonowanie wrogiego dla siebie środowiska.
2/3 VII – w miejscowości Puchaczów (pow. Lublin) oddziały Stanisława Kuchcewicza (Kuchciewicza) „Wiktora”, Józefa Struga „Ordona” i Edwarda Taraszkiewicza „Żelaznego” rozstrzelały 21 osób (kolejna zmarła w wyniku ran) uznanych za współpracowników władzy komunistycznej.
Listopad – UB rozbił IV Zarząd Główny WiN, z ppłk. Łukaszem Cieplińskim na czele.
25 V – w więzieniu mokotowskim stracono rtm. Witolda Pileckiego.
1 VII – w Dąbrowie-Tworkach (pow. Wysokie Mazowieckie, woj. białostockie) grupa pozorowana UB–KBW zabiła ppłk. Władysława Żwańskiego „Błękita”, komendanta Okręgu NZW Białystok.
7 III – w więzieniu mokotowskim w Warszawie stracono mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zaporę”, legendarnego dowódcę partyzanckiego z Lubelszczyzny, wraz z szóstką podkomendnych.
21 V – w Dąbrówce k. Łęcznej (woj. lubelskie) GO UB–KBW otoczyła w bunkrze kpt. Zdzisława Brońskiego „Uskoka”, dowódcę oddziałów partyzanckich WiN. W beznadziejnej sytuacji popełnił samobójstwo. Po 55 latach opublikowano jego unikatowe pamiętniki z czasów walki.
Kwiecień – UB rozbił organizację konspiracyjną II Inspektorat Zamojski AK, działającą od września 1948 r. i skupiającą 200–400 członków.
8 II – w więzieniu mokotowskim w Warszawie stracono mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszkę”, legendarnego dowódcę partyzanckiego z Wileńszczyzny, Białostocczyzny i Pomorza.
1 III – w więzieniu mokotowskim w Warszawie stracono 7 członków IV Zarządu Głównego WiN, z ppłk. Łukaszem Cieplińskim „Pługiem” na czele.
6 X – w miejscowości Zbereże (pow. Włodawa, woj. lubelskie) GO UB–KBW otoczyła kwaterę czteroosobowego oddziału ppor. Edwarda Taraszkiewicza „Żelaznego”. W walce zginął dowódca i jego podwładny, a 2 zostało ujętych. W czasie potyczki funkcjonariusze GO zabili dwoje właścicieli gospodarstwa.
18 IV – w Kolonii Czerwone (pow. Kolno, woj. białostockie) GO UB–KBW otoczyła w bunkrze chor. Hieronima Rogińskiego „Roga”, ostatniego komendanta powiatu NZW, który w beznadziejnej sytuacji popełnił samobójstwo.
22 XI – Sejm uchwalił ustawę o amnestii. Na jej podstawie ujawniło się ponad 300 osób związanych z podziemiem. Z więzień zwolniono ponad 16 tys. ludzi.
5 VII – w Niedziałkach (pow. Żuromin, woj. warszawskie) GO UB–KBW, licząca ponad tysiąc osób, osaczyła i zlikwidowała oddział NZW por. Wacława Grabowskiego „Puszczyka”. 5 partyzantów poległo, 2 zmarło z odniesionych ran.
23 VIII – w Przytułach (pow. Łomża, woj. białostockie) podczas rozbrajania posterunku MO zginął mjr Jan Tabortowski „Bruzda”, ostatni oficer zawodowy WP poległy w walce.
27 IV – ogłoszono ustawę o amnestii uchwaloną przez Sejm PRL. Na jej podstawie ujawniło się ok. 90 osób związanych wcześniej z podziemiem. Z więzień zwolniono ponad 35 tys. ludzi. Kilkudziesięciu tysiącom zmniejszono wysokość odbywanych kar pozbawienia wolności. Wielu zrehabilitowano.
2/3 III – we wsi Jeziorko (pow. Łomża, woj. białostockie) grupa operacyjna SB–KBW rozbiła trzyosobową, ostatnią grupę zbrojną polskiego podziemia. W walce zginął ppor. cz.w. Stanisław Marchewka „Ryba”.
11 II – w miejscowości Kulno (pow. Leżajsk, woj. rzeszowskie) GO SB–KBW ujęła Michała Krupę „Wierzbę” – w l. 1943–1950 partyzanta oddziałów NOW–NZW, później ukrywającego się samotnie.
30 XII 1961 – w lesie k. wsi Huta Krzeszowska (pow. Biłgoraj, woj. lubelskie) GO SB–KBW ujęła jednego z ostatnich ukrywających się członków podziemia, Andrzeja Kiszkę „Dęba”, „Boguckiego”.
21 X 1963 – w miejscowości Majdan Kozic Górnych (pow. Lublin) GO SB–ZOMO odnalazła miejsce pobytu i zabiła sierż. Józefa Franczaka „Lalusia”, ostatniego polskiego partyzanta.
Sierpień 1971 – z Ośrodka Pracy w Potulicach warunkowo zwolniono z odbycia pozostałej kary więzienia Andrzeja Kiszkę.
W okolicach Stoczka Łukowskiego (pow. Łuków) zmarł Antoni Dołęga „Znicz”, „Kulawy Antoś”, partyzant ukrywający się do poł. lat 50., kiedy zaprzestał działalności zbrojnej. Pochowany w bezimiennym grobie w lesie.
3 II 2011 – Sejm RP przyjął ustawę, zgodnie z którą 1 III stał się Narodowym Dniem Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”.